9.4 C
İstanbul
Çarşamba, Mart 27, 2024

İletişim

Başkalaşma (METAMORFOZ)

Başkalaşma, METAMORFOZ olarak da bilinir, biyolojide, bir canlının doğumdan ya da yumurtadan çıktıktan sonra erişkin evresine gelinceye değin geçirdiği köklü yapısal ya da biçimsel değişiklik. Bu değişiklikler büyük olasılıkla, türe özgü olmayan birtakım hormonlarca (deri ya da tüy değiştirme hormonları ve gençlik hormonları) denetlenir. Gerek büyüme ve farklılaşma, gerek başkalaşma sırasında ortaya çıkan bu fiziksel değişikliklere, canlının fizyolojisinde, biyokimyasında ve davranışlarındaki bazı değişiklikler de eşlik eder. Bazı canlıların larvaları, erişkinlerinkinden oldukça farklı çevre koşullarına ve yaşam biçimlerine uyarlanmıştır. Böyle bir farklılık, aynı türün larvaları ile erişkinlerinin yiyecek ve barınak için doğrudan rekabete girmelerini önlemek açısından anlamlı sayılabilir. Bazı amfibyumların, örneğin kurbağaların, tetari ya da iribaş denen ve suda yaşayan larvalarının erişkin kara kurbağasına dönüşmesi, tipik bir başkalaşma örneğidir . Denizyıldızlarının ve öbür derisidikenlilerin iki yanlı bakışırn gösteren larvaları da başkalaşma geçirerek, ışınsal bakışım gösteren erişkinlere dönüşür. Kabuklular (yengeç, ıstakoz vb) ile yumuşakçaların (salyangoz, istiridye vb) başkalaşma kalıpları bütün ayrıntılarıyla incelenmiştir. Gömleklilerin, özellikle tulumlular sınıfının larvaları da tetariye benzer ve suda serbestçe yüzebilir; oysa erişkinleri serbest yaşayıştı değildir ve oldukça büyük bir yapı farklılığı gösterir.

Başkalaşmanın en çarpıcı ve en iyi incelenmiş örneklerinden biri böceklerin başkalaşmasıdır. Bütün böceklerin gelişmesi aynı olmadığından, bu canlılar, geçirdikleri yapısal değişiklik kalıplarına göre üç grupta toplanır: Başkalaşmasiz (ametabol), yarıbaşkalaşan ya da yarıbaşkalaşmalı (hemimetabol) ve tümbaşkalaşan ya da tümbaşkalaşmalı (holometabol) böcekler. Başkalaşmasız gelişmede, erişkin böcekten yalnızca boyutları daha küçük olan yavru yavaş yavaş irileşerek erişkinin boyutlarına ulaşır; aralarında başka bir yapısal ya da biçimsel fark söz konusu değildir. Bu tür gelişmeye gümüşçün ve yaykuyruk gibi kanatsız böcekler ile başka ilkel böceklerde rastlanır. Çekirge, terrnit, tahtakurusu gibi daha gelişmiş böceklerde ise, yarıbaşkalaşma denen aşamalı bir başkalaşma süreci görülür. Yarıbaşkalaşan böceklerin yaşam çevriminde yumurta, nemf ve erişkinlik evreleri birbirini izler. Nemf evresindeki genç böceğin vücut biçimi ve beslenme alışkanlıkları erişkininkilere benzerse de, boyutları, vücut oranları ve renkleri değişiktir. Vücudun dışında, gözle görülebilen gelişmemiş kanatlar bulunur. Gelişme, dış iskeletin atıldığı bir dizi kabuk ya da deri değiştirme süreciyle aşamalı olarak gerçekleşir ve son kabuk atıldıktan sonra erişkin böcek ortaya çıkar.

metamorfoz

Tümbaşkalaşma kınkanatlılara, kelebeklere, güvelere, sineklere ve yabanarılarına özgüdür. Bu böceklerin yaşam süreçleri dört evreden geçer: Yumurta, larva, pupa ve erişkinlik. Larva erişkine hemen hiç benzemez; kanatları yoktur, vücut biçimi ve alışkanlıkları da üremeye değil büyümeye ve gelişmeye yöneliktir. Erişkinliğe geçiş, beslenmesiz ve hareketsiz bir dönem olan pupa evresinde gerçekleşir. Bu evrede larva, vücudun dışında kanatların belirmesi, larva evresine özgü doku ve organların yok olması ve erişkine özgü yapıların gelişmesiyle sonuçlanan bir dizi dönüşüm geçirir.

Benzer İçerikler

CEVAP VER

Lütfen yorumunuzu giriniz!
Lütfen isminizi buraya giriniz

Sosyal Medya

17,204BeğenenlerBeğen
3,912TakipçilerTakip Et
13,900AboneAbone Ol
- Advertisement -spot_img

Son Yazılalar