Gambia ırmağı, Batı Afrika’da ırmak. Uzunluğu 1.120 km’dir. Gine Cumhuriye ti’nde doğar ve Gambia sınırları içinde batıya doğru akarak Atlas Okyanusuna dökülür. Ana kolları Sandougou ile Sofani ama’dır. Afrika’nın en güzel ırmaklarından biri olan Gambia, aynı zamanda Batı Afri ka’nın açık deniz gemilerinin geçişine elve rişli tek suyoludur. Her iki kıyısındaki dar topraklar üzerinde yer alan Gambia Devleti için birleştirici bir öğedir. Gambia ve Sene gal’in siyasalolarak birbirinden ayrılması, iki ülkenin 1982’de bir konfederasyon kur masına değin, uzun süre ırmağın ve ırmak havzasındaki kaynakların geliştirilmesini engelledi. 197ş:de kurulan Gambia Irmağı nı Geliştirme Orgütü, ırmaktan yararlanma konusunda atılan ilk adım oldu; örgüte 1980’de Gine de katıldı. 1980’leri kapsayan kalkınma planlarında ırmak boyunca üç baraj ın inşası öngörülmüştür.
Gambia Irmağı, Fouta Djallon (Futa Jal lon) dağlık bölgesinden doğar ve denizin doldurduğu bir vadi (ria) olan ağzına kadar dolambaçlı bir çığır izler. ırmak kanalları nın ayrılıp yeniden birleşmesinden ötürii orta çığırında oluşan çok sayıda adanın en büyükleri Elephant ve MacCarthy’dir. Gambia Irmağına, yörede bolon adı veri len çok sayıda çay katılır. Bunların en büyüğü ırmağa güneyden katılan Bintang Çayıdır.
Irmağın aşağı çığırı karanın 97 kın içerisine kadar sık mangrov bataklıklarıyla çevrilidir. Daha sonra, kıyının geniş olduğu yerlerde tatlı su bataklıkları ve geçici tuz gölleri, dik olduğu yerlerde de sık bodur ağaç kümeleri ve fundalıklar birbirini izler. Innak kıyısının yüksek kesimlerinde bataklıklar ve fundalık lar yerlerini ağaç ve çalı kümelerinin de bulunduğu otlaklara bırakır. Innak vadisi nin tabanı boyunca’ yabani yağ palmiyesi yetişir.
Gambia Irmağının ve ona katılan çayların çevresindeki bitki örtüsü böcekler, kuşlar ve öteki hayvanlar için uygun bir yaşam ortamı oluşturur. Bataklıklar sivrisinek ve çeçe sineği için elverişlidir. Irmakta çeşitli balık türlerinin yanı sıra suaygırları ve timsahlar vardır. Varlığı saptanan 400 kuş türii arasında yalıçapkını, gugu, kırlangıç, balıkçıl, nektaremen, atmaca ve ötleğen en çok rastlanan kuşlardır.
Irmağa en yakın olan bataklık bölge ne tarım ne de insanların yerleşimi için uygundur. Yerel dilde banto faros adıyla bilinen ırmağın aşağı çığırındaki çayırlık düzlükler dönem dönem taşan tuzlu su nedeniyle ekime elverişli değildir ve buralarda çok az yerleşim vardır. Orta ve yukarı kesimlerde ki düzlükler tarıma daha elverişlidir. Bura lardaki çayırların büyük bölümü düzenli olarak temizlenir ve toprakları tarıma elve rişlidir. Her yıl göriilen su baskınları orta kesimdeki düzlüklerin verimli alüvyonlu topraklarında, özellikle yoğun tarım yönte miyle pirinç ekimine olanak sağlar. Yüksek yamaçların ince kumlu ve iyi akaçlanan topraklarında yerfıstığı yetiştirilir. Bu yüz den tarım ve yerleşim ırmağın orta kesimin deki düzlüklerde ve yüksek yamaçlarda yoğunlaşmıştır. Düzlükler ile plato arasın daki sınır çizgisi üzerinde birçok köy yer alır. Böylece hem alçak yamaçlardaki taş kınlardan, hem de yüksek kesimlerde gide rek artan kuraklıktan kaçınilmıştır.
Gambia, Afrika’nın ulaşıma en elverişli ırmaklarından biridir ve önemi de buradan kaynaklanır. ırmak ayrıca, Gambia Devleti’nin yolcu, yük ve posta ulaşımını sağlayan en önemli yoludur. ırmak kuzey-güney doğrultusunda feribotlarla geçilir. Barra ile Banjul, Banni ile Kerewan, Farafenni ile Yelitenda ve Kau-Ur ile Jessadi arasında düzenli seferler yapılmaktadır.
