Dikilitaş, tek parça taştan, genellikle kare kesintili, yukarıya doğru yükseldikçe daralan ve tepesi piramit biçiminde sonuçlanan sütun. En eski örnekleri Eski Mısır tapınaklarının girişlerinin iki yanına dikilidir. Mısır dikilitaşları, genellikle Assuan taşocaklarından getirilen kırmızı granitten yontulurdu. Tepeleri, çoğunlukla elektrum denen bir altın ve gümüş alaşımıyla kaplanırdı. Gövdelerinin dört yüzünde Güneş Tanrısı’nı öven ya da yöneticilerin yaşamlarındaki önemli olayları belirten hiyeroglifler yer alırdı. Daha 4. sülale döneminde (İ.Ö 2613-2494) bile dikilitaşların yapıldığı bilinirse de, o zamandan günümüze hiçbir örnek kalmamıştır. 5. sülale dönemi (İ.Ö0 2494-2345) Güneş tapınaklarının dikilitaşları 3,3 m’yi aşmayan yükseklikleriyle oldukça tıknaz bir görünümdedir. Günümüze ulaşan en eski dikilitaş. I. Sesostris dönemine (İ.Ö 1971-28) aittir ve Kahire’nin hemen dışında, bir zamanlar Re adına yapılmış bir tapınağın bulunduğu Heliopolis’te dış mahallede yer alır. I. Tutmosis’in (hd İ.Ö y. 1525-12) Karnak’ta diktirdiği 24 m yüksekliğindeki bir çift dikilitaş, kenarları 1,8 m uzunluğunda kare bir tabana oturur ve 143 ton ağırlığındadır. Hatşepsut’un Karnak’taki dikilitaşının kaidesinde yer alan bir yazıt, bu tek parça taşın ocakta kesilmesinin yedi ay sürdüğünü belirtir. Teb’deki Hatşepsut Tapınağı’ndaysa dikilitaşın sallarla Nil’den aşağı taşmışını gösteren duvar resimleri vardır. Dikilitaş yerine ulaştığında, işçiler tarafından toprak bir rampadan yukarı çekilip, önceden hazırlanmış kaidesi üstüne devrilerek yerleştirilmiştir.
Fenikeliler ve Kenanlılar gibi topluluklar da Mısır’dan örnek alarak dikilitaşlar yaptılar. Ama onlarınkiler genellikle tek bir bloktan yontulmuş değildi, Roma imparatorları Mısır’dan ıtalya’ya birçok dikilitaş getirttiler. Bunlardan en az bir düzine si Roma kentine götürüldü. Bugün San Giovanni in Laterano Kilisesi önündeki meydanda bulunarı dikilitaş. aslında III. Tutmosis (hd İ.Ö 1504-1450) tarafından Karnak’ta diktirilmişti, 32 m yüksekliğinde, bir kenarının boyu tabanında 2,7 m, tepesinde 1,88 m olan, yaklaşık 230 ton ağırlığındaki bu taş, bugüne kalmış eski dikilitaşların en büyüğüdür.
19. yüzyıl sonlarında Mısır hükümeti, bir çift dikilitaşın birini ABD’ye, öbürünü Birleşik Krallığa verdi. Bugün bunlardan biri New York kentindeki Central Park’ta, ötekiyse Londra’da Thames kıyısındaki toprak şetirı üstünde durmaktadır. Kleopatra’nın Iğneleri adıyla bilinen bu taşların aslında Mısır. kraliçesiyle hiçbir tarihsel ilintisi yoktur. İ.Ö 1500 sıralarında Heliopolis’te III. Tutmosis’in diktirdiği bu taşların üstünde, adı geçen firavun ile II. Ramses’e (İ.Ö 10 1304-1237) adanmış yazıtlar bulunur. Kırmızı granitten yontulmuş, 21,2 m yüksekliğindeki bu dikilitaşların taban kenarları 2,36 m, ağırlıkları 180 tondur. Gene III. Tutmosis’in Asya’da kazandığı zaferlerin anısına Heliopolis’te diktirdiği üstündeki hiyerogliflerden anlaşılan bir dikilitaş da ıstanbul’da Sultanahmet Meydanı’nda bulunmaktadır. 390’da I. Theodosius tarafından Mısır’dan getirtilerek kentin hipodromu nun ortasındaki spina denen duvarın üstüne, bugün bulunduğu yere yerleştirilmiştir. 6 m yüksekliğinde, dört yüzünde kabartmalar bulunan mermer bir kaidenin üstünde yer alan dört tane tunç takoza oturmaktadır. 19,59 m yüksekliğindeki dikilitaşın tepesindeki (Arz’ i simgeleyen) tunçtan küre 865’teki bir depremde düşmüş ve bir daha yerine korımamıştır. Dikilitaşların ocaktan çıkarılması ve yerine dikilmesi, Eski Mısırlıların mekanik alanındaki de halarının ve ellerindeki sınırsız insan gücünün boyutlarını ortaya koyar.
Çağdaş dikilitaşların en tanınmış örneklerinden biri 1884’te Washington, D.C.’de inşa edilen George Washington Anıtı’dır. 169 m yüksekliğindeki bu anıtın tepesinde asansör ve merdivenlerle çıkılan bir seyir yeri bulunmaktadır.
